प्रविधिको अज्ञनता नै अपराध बन्दैछ

आज हाम्रो दैनिकी मोबाईल तथा ईन्टरनेट नै हो भन्दा पनि हुने अबस्थामा पुगेका छौ । सूचना प्रविधि मानवीय जीवनको अभिन्न अंग बनेको छ । सूचना प्रविधिका मोबाईल र ईन्टरनेटको माध्यमले हाम्रो जीवन सहज र किफायती मात्रै बनाएको छैन पारिवारिक विखण्डन र सामाजिक अपराध तथा विवाद पनि बढाएको छ  । जुन सदुपयोग नभएर दुरुपयोग हो । देश तथा देश बाहिरका सेलिब्रेटीहरुको विभिन्न समयमा भएका विभिन्न प्रकारका स्क्याण्डलहरु समय-समयमा चर्चा हुने गरेको त हामीले थाहा नै पाएका छौ । ती र त्यस्तै घटनाहरुले सेलिब्रेटीहरुलाई मात्र लक्ष्य नगरेर आम मानिसमा पनि प्रविधिले जटिलता ल्याईदिएको छ । जहाँ प्रविधिको अज्ञनता अपराध बनेर ।  छिमेकी देशमा रोजगारी गर्ने व्यक्तिले  चिनजान भएको केटी/केटी सँग केही दिनको प्रेम पछि मागी विवाह गर्छन केही समय पछि केटा/केटीको मोबाईल बिग्रिन्छ, त्यो मोबाईल मर्मतको लागि परिवारका सदस्यहरुसँग पुग्छ, मोबाईल मर्मत गरी हेर्दा मोबाईलमा अन्य केटा/केटीसँगको आपत्ति जनक फोटो र फेसबुकको म्यासेन्जरमा अन्ट सन्ट देख्छन तब विवाद बढ्दै जाँदा सम्बन्धमा दरार आई सम्बन्ध विच्छेद सम्म पुगेको छ । पारिवारिक तथा सामाजिक विकृतिको कारक बनेको जस्तै छ प्रविधिको अज्ञनता ।

त्यस्तै आपसी सहमतीमा मोबाईलमा कैद गरेका आन्तरिक तस्बिरहरु मोबाईल बनाउने स्थानबाट चुहिएर गम्भिर प्रकारका घटना भएको पनि तपाई हामीहरु जगजाहेरै भएको अबस्था छ ।  ईन्टरनेटमा भेट्याउने अश्लिल भिडियो तथा फोटाहरु पनि जानेर नभई अज्ञनताको कारणले भएका धेरै प्रमाणहरु छन् ।

अहिलेका अपराधको कारक बनेका सामाजिक संजालहरु फेसबुक, ईमो, ह्यट्सएप, भाईबर हुन आदी ।  यी र यस्तै धेरै घटना र घटनाबाट घटेका डर लाग्दा परिणामहरुका साक्षी तपाई हाम्रो समाज बनेको छ । अहिले तपाईहरुले गाउ, टोल, समाज, वार्ड, प्रहरी चौकी हुदै, जिल्ला प्रहरी कार्यालय र अदालतमा यि र यस्तै कारणका परिणामहरुबाट दिनहु कचहरी बसेको देख्नु हाम्रो दैनिकी जस्तो बनेको छ । अहिले जिल्ला अदालतमा सम्बन्ध विच्छेदको मुद्दा चलेको श्रीमान श्रीमतिको अधिकांश कारण चाहि मोबाईल, फेसबुक तथा अन्य सामाजिक संजाल तथा सूचना प्रविधिका सामग्री भएका छन् । स्थानीय तहको न्यायिक समिति र प्रहरी चौकीमा मेलमिलापको लागि आउने पारिवारिक विवादमा अधिकांश फोन र सामाजिक संजालसँग जोडिएका मात्रै बढि हुने गरेका छन् । अहिले सम्बन्ध विच्छेद माग्दै अदालत धाउने श्रीमान श्रीमतिहरुको अधिकांश विषय वस्तु केटा वा केटीलाई फोन गर्नु, फेसबुकमा कुरा गर्नु आदी आदी शंका उपशंका र यथार्थ पनि ।

अब यि र यस्ता घटनालाई परिवार र समाज घट्न नदिन तपाई हामीहरु आ-आफै सजग हुने हो र प्रविधिको सहि सदुपयोग गर्न सक्यौ भने मात्र यो सम्भव हुन्छ होईन भने यो समस्या भुसको आगो जस्तै सल्किदै जाने छ ।  अब यि र यस्ता घटना घटित हुन नदिन यी कुराहरुमा ध्यान दिनु आवश्यक छ ।

• ·       सर्वप्रथम आधुनिक मोबाईलमा आफ्नो ईमेल ठेगाना तथा आफ्नो सही विवरण दिने । ईमेल ठेगाना दिदा आफ्नो मात्रै दिने अरुको प्रयोग नगर्ने ।
• ·       फेसबुक तथा ईमो जस्ता सामाजिक संजाल आफ्ना नजिकका मान्छेबाट वा आफै बनाउने, अरुलाई बनाउन नदिने यसले गर्दा पासवर्ड लगायतका अन्य कुराको गोपनियता हुदैन ।
• ·       समय समयमा पार्सवर्ड तथा लक कोडहरु परिवर्तन गरि रहने ।
• ·       मोबाई मर्मत गर्न दिन सके सम्म मेमोरी कार्ड, सिम लगायतका चिजहरु नछोड्ने । मर्मत गर्दा सकेसम्म आफै सँगै बसेर बनाउने ।
• ·       अरुको सिमकार्ड नचलाउने र आफ्नो सिमकार्ड अरुलाई चलाउन नदिने ।
• ·       मोबाईलमा भएका GPS तथा Location Track गर्ने जस्ता सिस्टमको बारेमा जानकारी राख्ने ।
• ·       सामाजिक संजालका पासवर्डहरु शेयर नगर्ने ।
• ·       परिचय खुल्ने विवरण नराखेका व्यक्तिलाई साथी नबनाउने ।
• ·       आफ्नो मोबाईल संचालन र राखिएका एप्सहरुको बारेमा राम्रोसँग जानकारि लिने ।
• ·       भिडियो तथा अडियो कल गर्दा विश्वासनिय किसिमले गर्ने ।
• ·       एकान्त तथा एक्लै छु भन्दैमा गोपनियता भंग हुने गरी फोटो तथा भिडियो नखिच्ने ।

यसरी हेर्दा पारिवारिक तथा सम्बन्धको समस्याको कारक नै मोबाईल तथा ईन्टरनेट मात्रै हो जस्तो पनि देखिन्छ भने अर्को तर्फ हरेक क्षेत्र र कार्यलाई सहज र सहुलियत बनाउने माध्यम पनि हो । त्यसैले यसको सही सदुपयोग गरी यसलाई सुविधाको रुपमा प्रयोग गरौ नकि अदालत तथा प्रहरीमा मेलमिलापको लागि जान पर्ने किसिमले । यी र यस्ता खाले अपराध तथा समस्यलाई रोक्न तपाई हामी स्वयं व्यक्तिगत रुपमा जिम्मेवारी बनौ, प्रविधिको सही किसिमले प्रयोग गरौ, प्रविधिसँग म मात्र एक्लै छु भन्ने धारणा त्यागौ । अहिलेको परिवर्तिक कानुनले सूचना तथा प्रविधिको विषय वस्तुलाई पनि ठोस प्रमाणको रुपमा ग्रहण गर्ने ब्यवस्था गरेको छ त्यसैले अन्जानमा अपराधि नबनौ ।  साथै सरकारी निकायबाट पनि नीति, नियम र बनेका निती तथा नियमको नियमन र कार्यान्वयनमा लागौ नकि प्राविधिक ज्ञानको कमी कमजोरीबाट सम्बन्धमा दरार तथा समस्या ननित्याऔं । यसरी हेर्दा प्रविधिनै विखण्डको कारक हो जस्तो लाग्छ तर त्यसो भने होईन । यसको प्रयोगक अज्ञनता र मोबाईल तथा सामाजिक संजाललाई प्रयोग गर्ने र बुझ्ने सोचाई गलत हो । साथै यसको प्रयोगको अज्ञनता नै अपराध बनेको छ त्यसैले प्रविधिलाई संचालनमा ल्याउदा बुझेर, सोचेर र जानेर मात्रै प्रयोग गरौ न कि हचुवाको भरमा । यसरी पूर्ण जानकारी नहुँदा प्रयोग गर्दा यसको परिणाम पक्कै पनि राम्रो हुने छैन यो अपराध बन्ने छ यसैले यसो प्रयोगमा विशेष ध्यान दिऔ । प्रविधिको अज्ञनतालाई अपराध बन्न बाट रोकौं ।

यस लेखलाई बुटवल टुडे राष्ट्रिय दैनिकले मिति २०७६ बैसाख १८ गते बुधबार प्रकाशित गरेको थियो ।